Dünden bugüne Urfa siyasetinin anatomisi: Urfa halkının tercihleri ve bugüne yansımaları...

Cumhuriyet tarihi boyunca birçok yerel seçime tanıklık eden, farklı partilerden 34 belediye başkanın görev yaptığı 'Zor Şehir 'Şanlıurfa'yı 31 Mart günü ne bekliyor? O gün Urfa'da 1977'de muhafazakâr partilerin ayrı ayrı girdiği seçimlerde olduğu gibi sola yakın ittifak adayı mı kazanacak yoksa 2009'da yaşanan 'Ceket Vakası' ile İslami/muhafazakâr bir partinin desteklediği bir aday mı kazanacak? Ya da daha farklı bir ihtimal mi? İşte kadim şehir Urfa'nın siyasi anatomisi…

Cumhuriyet tarihi boyunca birçok yerel seçime tanıklık eden Şanlıurfa yeni bir seçime hazırlanıyor. Kozmopolit yapısıyla çok farklı kesimleri barış ve kardeşlik içerisinde bir arada tutmayı başaran aynı Peygamberler Şehri olarak da bilinen kadim şehir Şanlıurfa’ya, şimdiye kadar 34 belediye başkanı hizmet etti.

Seçimlerde genelde iktidara/merkeze yakın bir eğilim gösteren Şanlıurfa, bazen de damarına basıldığında tepki olarak iktidar dışında bir partiden yana tavrını ortaya koymuş il.

Tek partili yıllarda muhalefetin olmayışından dolayı CHP şehirde etkin iken 1946’dan sonra çok partili sistemle birlikte Demokrat Parti ve sağ/merkez çizgisindeki partiler etkili olmaya başlamış.

1977’de Defacto (beklenilmeyen) bir durum ile sol partilerin ittifak adayı kazanırken 1980 sonrasında Millî Görüş partilerinden yana oyunu kullandı. 2000 sonrasında ise Refah Partisi’nden ayrılan AK Parti’yi tercih etti. Bundan sonra nasıl olacağı ise henüz belli olmazsa da zorlu bir seçim sürecinin Urfa’yı beklediği kesin.

Şimdi hep birlikte, ‘Zor Şehir’ olarak bilinen Şanlıurfa’nın Cumhuriyet tarihi boyunca, yaşadığı siyasi çizginin seyrini, yerel seçimlerinde yaşanan virajları, görev yapan Belediye Başkanlarının anatomisine bakalım.

CHP tek partili dönemden sonra merkezde iktidar yüzü görmedi

Türkiye’nin çok partili sisteme geçmesinden sonra kurulan Demokrat Parti, 1946 Belediye Seçimlerini boykot etmiş ve ülke genelinde aday çıkarmamıştı. Ancak Urfa’da DP Urfa teşkilatı kurucuları ve bu kişilere yakın kimseler Milli Kalkınma Partisi listesinden seçimlere girerek kazandılar. Böylece Fazıl Edip Kürkçüoğlu belediye başkanı oldu.

Tek parti uygulamasının ardından Cumhuriyet tarihinin en dikkat çeken seçimi elbette Demokrat Parti’nin (DP) katıldığı 1950 seçimleridir. 3 Eylül 1950 Yerel Seçimlerinde Urfa Merkez ve Birecik hariç diğer ilçelerde belediye seçimlerini CHP kazansa da ağırlık olarak merkezde DP etkili olmuştur. Urfa Belediye Meclisi'ne seçilen 27 üyenin tamamı DP'den teşkil olmuştur. Urfa il merkezinde seçimler sonucunda oluşan Urfa Belediye Meclisi, belediye başkanlığına Reşit Akyüz'ü seçmiştir.

İlde en kısa süreli başkanlık yapanlar

Şanlıurfa'nın ilk belediye başkanı Reşit Görgün, 1923-1926 arasında görev yaptı. Cumhuriyet tarihinde en kısa süreli başkanlar, birer yıl görevde kalan İbrahim Yorgancıoğlu, Fazıl Kürkçüoğlu, Aziz Özbay, Reşit Rastgeldi, Reşit İpek, Ziya Çoker, Erdoğan Cebeci, Hüseyin Kılıç oldu.

En uzun görev yapan başkanlar

Şanlıurfa'da en uzun süreli görev yapan belediye başkanları ise 1963-1973 yılları arasında iki sefer seçimi kazanarak görevde bulunan Mustafa Kılıç ile 1994-2004 yılları arasında iki dönem seçilen Ahmet Bahçivan oldu. Bu isimleri 7 yıllık görevle İbrahim Halil Çelik takip etti.

1977’de defacto bir durum: İttifak yapan sol partilerin ortak adayı kazandı

1946’dan sonra sol partilerle arasına mesafe koyan Şanlıurfa, 1977’de yapılan yerel seçimlerde sol partilerin ortak adayı Feridun Yazar kazandı. Bu sonuç halkın tercihinin değişmesi değil sağ partilerin sol partiler gibi ittifak yerine ayrı olarak seçimlere girmesinin sonucuydu. Defacto olan bu sonuçtan sonra CHP, HDP ve sola yakın partiler merkezde bir daha seçimi kazanamadılar.

1980 sonrasında Millî Görüş çizgisindeki Refah Partili başkanlar öne çıktı

Cumhuriyetin ilanından sonra genelde Cumhuriyet Halk Partili (CHP) belediye başkanlarının görev yaptığı Şanlıurfa'da 1980 sonrasında ise Millî Görüş çizgisinde siyaset yapan Refah Partili başkanlar görev yaptı.

1984 yılında yapılan seçimlerde Refah Partisi'nden İbrahim Halil Çelik Şanlıurfa Belediye Başkanlığı'na seçildi.

1991'e kadar görevini sürdüren Çelik, milletvekili olunca başkanlık görevinden ayrıldı. Bir süre vekil başkanla yönetilen Şanlıurfa Belediyesi’ni daha sonra Haziran 1992’de yapılan ara yerel seçimde Doğru Yol Partili (DYP) Uğur Esat Akgöl kazandı.

1994'te yapılan mahalli idareler seçimini Refah Partisi listesinden yüzde 45 ile kazanan Ahmet Bahçivan, 1999’da yapılan yerel seçimlerde de yüzde 42 oy alarak iki dönem Şanlıurfa Belediye Başkanlığı görevini sürdürdü.

Refah Partisi kapatılınca Şanlıurfa, yeni kurulan AK Parti’ye yöneldi

28 Mart 2004’te yapılan seçimlerle birlikte Şanlıurfa halkı, kapatılan Refah Partisinden ayrılarak 2001 yılında yeni bir çizgiyle kurulan AK Parti’nin adaylarını tercih etti. 2004’te yapılan yerel seçimleri kazanan Dr. Ahmet Eşref Fakıbaba, iktidar partisinden belediye başkanlığına seçilen ilk başkan oldu.

29 Mart 2009 yerel seçimlerinde partisi tarafından aday gösterilmeyen Fakıbaba, partisinden ayrılarak Saadet Partisi’nin desteğiyle bağımsız olarak girdiği seçimlerde tekrar seçilmeyi başardı.

Halk arasında ‘Ceket Vakası’ olarak isimlendirilen bu süreçte iktidara rağmen seçimi kazanan Fakıbaba daha sonra tekrar AK Parti’ye geçti.

2014 yerel seçimlerinde ise Şanlıurfa Valiliğinden istifa ederek AK Parti’den Belediye Başkan adayı olan Celalettin Güvenç kazandı.

Güvenç’in daha sonra genel seçimlerde milletvekilliği için görevinden istifa etmesi üzerine yerine Karaköprü Belediye Başkanı Nihat Çiftçi atandı.

2019 yerel seçimlerinde yine AK Parti’nin adayı Zeynel Abidin Beyazgül kazandı. Önümüzdeki seçimlerde aday adayı olan Beyazgül’ün seçilip seçilmeyeceği ise bilinmiyor.

31 Mart için aday hâlâ belli değil! Yeni bir 1977’deki defacto veya ceket vakası ihtimali mi var?

Ve önümüzde 31 Mart 2024 yerel seçimleri var. Seçimlere çok kısa bir süre kala özellikle Şanlıurfa’nın siyaset arenası da kızışıyor. Mevcut başkanın partisi olan AK Parti hâlâ adayını belirlememiş durumda.

Birçok ilin adayının belirlenmiş olmasına rağmen Urfa’nın adayının belirlenmemesinin nedeni aday konusunda ciddi sıkıntılar yaşandığı yönünde. Urfa yerelinde ana muhalefet kanadı sayılan DEM Parti ve ittifak ihtimali bulunan CHP’den ise henüz bir ses yok.

Öte taraftan Saadet Partisi, Yeniden Refah, Gelecek ve Deva gibi partilerden de Büyükşehir Belediye Başkanlığı için henüz net bir açıklama yapılmış değil.

Bununla birlikte İslami bir çizgide siyaset yapan ve genel seçimlerde Cumhur İttifakı’nı destekleyen HÜDA PAR’ın, bu seçimlerde kendi logosu ve adayıyla seçimlere girme kararı almasının, Urfa’da 1977 ve 2009 seçimlerindeki gibi bir sonucun ortaya çıkmasına sebep olur mu sorusunu akla getiriyor.

HÜDA PAR İl Başkanlığı görevi boyunca ortaya koyduğu performans ile kamuoyundan takdir toplayan Emin Özaslan gibi bir siyasetçinin, Büyükşehir Belediye Başkanı Adayı olması durumunda birçok dengeyi değiştireceği tahmin ediliyor.

31 Mart günü Urfa’da 1977’de muhafazakâr partilerin ayrı ayrı girdiği seçimlerde olduğu gibi sola yakın ittifak adayı bir aday mı kazanacak yoksa 2009’da yaşanan ‘Ceket Vakası’ ile İslami/muhafazakâr bir partinin desteklediği bir aday mı kazanacak ya da daha farklı sonuç çıkacak; bunu elbette zaman gösterecek…

İşte Şanlıurfa’nın Belediye Başkanları ve görev yaptığı tarihler:

Fuad Ali Bey (Bucak) (1905-1906)

Ömer Edip Kürkçüoğlu (1908-1912)

Halil Akyüz (1912-1914)

Osman Remzi Kürkçüoğlu (1914-1916)

Sıh Müslim Parmaksız (1916-1917)

Mustafa Hacımıklıoğlu (1919-1923)

Reşit Görgün (1923-1926)

Ömer Alpan (1926-1928)

İbrahim Yorgancıoğlu (1928-1930)

Celal Nedim Kürkçüoğlu (1930-1933)

Ömer Alay (1933-1946)

Fazıl Kürkçüoğlu (1946-1947)

Celal Güllüoğlu (1947-1949)

Reşit Akyüz (1950-1953)

Aziz Özbay (1953-1954)

Reşit Rastgeldi (1954-1955)

Hacı Tevfik Saraç (1955-1957)

Cemil Hacıkamiloğlu (1957-1960)

M. Reşit İpek (1960-1961)

Alaaddin Kıral (1961-1962)

Nurettin Hazar (1962-1963)

Mustafa Kılıç (1963-1973)

Kadri Barut (1973-1977)

Feridun Yazar (1977-1980)

Ziya Çoker (1980-1981)

M. Erdoğan Cebeci (1981-1981)

Alaattin Turhan (1981-1984)

İbrahim Halil Çelik (1984-1991)

Uğur Esat Akgöl (1992-1994)

Ahmet Bahçivan (1994-2004)

Ahmet Eşref Fakıbaba (2004-2014)

Celalettin Güvenç (1 Nisan 2014- 31 Ağustos 2015)

Nihat Çiftçi (6 Eylül 2015- 5 Nisan 2019)

Zeynel Abidin Beyazgül (5 Nisan 2019- günümüz)